პარასკევი, 29-მარ-2024, 12:22:07მოგესალმები Guest | RSS
მთავარი | | რეგისტრაცია | შესვლა
» ვიდეო

» Twitter

» საიტის მენიუ

» დაუმეგობრდი

» უწმინდესი ილია II

» რეკლამა

» კავთისხევი

მთავარი » 2009 » დეკემბერი » 22 » გიორგი შატბერაშვილის საფალავნო ქვა
12:09:26
გიორგი შატბერაშვილის საფალავნო ქვა
            ეპისტოლარული
საფალავნო ქვა, იგივე საჯილდაო ლოდი, ვაჟკაცთა ღონის საცდელი. უმთავრესად მრგვლად "გამოკვერცხილი". ამ ლოდის აწევას აძნელებს არა მარტო მისი სიმძიმე, ლოდი მრგვალი და ლიპია, მოუხელთებელი: ხელი არ ეკიდება...
ბავშვობაში, სოფელ გუდალეთის ეკლესიის ეზოში, აღდგომის მეორე დღეს მინახავს როგორ ეჭიდებოდნენ ჭაბუკები საფალავნო ქვას. ასეთი ლოდი ყოფილა სოფ. თვალადშიც, ძლევის ქედზე, წმინდა გიორგის ეკლესიასთან... ამას წინათ ასეთივე სავაჟკაცო ქვა ვნახე სოფელ მეტეხში, ირაკლი გიგოს ძე მაღალაშვილის ეზოში.
ასეთი ლოდები ყოფილა რაჭასა (ბარაკონში) და სვანეთში. ლოდის აწევის სპორტი საქართველოს ყველა კუთხეში ყოფილა გავრცელებული და აქა-იქ ჩვენს დრომდე მოაღწია. დაწესებული იყო ქვის აწევის საფეხურები: ქარის გატარება, მუხლამდე, მკერდამდე აწევა, თავზეიტ და ცხენზეით გადაგდება. ამის მიხედვით ჯილდოც სხვადასხვა იქნებოდა. ამ ქართული სპორტის აღწერილობა მოცემული აქვს პოეტ ზ. შერაზადაშვილს (ჟურ. "დროშა" 1953, N4).
სიმძიმის დაძლევისა და ქვის აწევის სპორტს, როგორც სავაჟკაცო სანახაობას, ქართულ მითოლოგიაში აქვს ფესვები გადგმული. ამირან სულკალმახის ძე პირველთაგანი იყო, ვინც საფალავნო ლოდს შეეჭიდა და შთამომავლობას ვაჟკაცური შემართებისა და ფიზიკური ტანჯვის უდრტვინველად გადატანის მაგალითი მისცა. ხევსურული ფოლკლორის ტიტანები და "ღვთის შვილები" - "ხთის კარზე მდგარი" იახსარი და კოპალა ამირანის შთამომავლები არიან, რომლებიც "სამოცლიტრიანი" და "ასლიტრიანი" რკინის აწევით ცდილობენ სახელის მოპოვებას.
აი ადგილები ხევსურული პოეზიიდან, სადაც იახსარისა და სხვა "ხთის შვილთა" ვაჟკაცობაა აღწერილი:

ხთის კარზე შაიყარენით ანგელოზები თავნია,
გარმოდგეს საწონ-ჩარექი, კვირავ, დაუგი თვალია!
ეზიდებიან იმასა, ვინაც რო ძალიანია.
ქვე-ქვე ბოლოსკენ მე ვზივარ, ყველას ჩემკე აქვ თვალია.
ერთმანეთს ეუბნებიან: "აიღებს იახსარია".
ავწიე საწონ-ჩარექსა, - ღმერტო, შენგანა ძალია.
ხუთი მავსთხოვე კვირასა; გარმაიმეტა სამია.
სამოც ლიტრასა რკინასა ძირს გაუყარენ ქარნია.
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
ჯერ რო გადმომცა ყმაზედ. მიყვარდის ულვაშიანი.
ფანდურ დამიკარ, ბერხუნდი, მიყვარდის სამ-ძალიანი.
ნუ შამიდგები ძალზედა, თუ არ ხარ იმედიანი.
მორიგემ შამამილოცა საგმირო ას-ლიტრიანი.
ხუთ კიდევ დავადებინე მკლავში ვარ იმედიანი.

ვაჟა ერთგან ამბობს: "გოგოთურად ვგუობდი თავს"-აო.
ეს გოგოთური, რომლი თარგზეც ვაჟამ თავის პოემის გმირი გააცოცხლა, ნამდვილად თურმე ცხოვრობდა მეცხრამეტე საუკუნის პირველ ნახევარში და დიდი ძალღონის ვაჟკაცი ყოფილა. "ფრიად ახოვანი ტანისა, ლამაზი სხისა და დიდი ჯანის პატრონი, მაგრამ მშვიდი და ლმობიერი... იმის მოტანილი ბრტყელი, საფლავის ქვის მსგავსი ლოდი დღესაც გდია კოპალის სალოცავთან და ისეთი მძიმეა, ორ კაცს გაუჭირდება მისი გადაბრუნება".
ამირანულ სამყროში "ღვთის სვილების" ნასუნთქი ჰაერით გაზრდილ ჭაბუკ ვაჟას გადაუწყვეტია ამ ლოდთან შებმა:
"ჩემ ჯეელობაში მეც ბევრჯერ ვეჯაჯგურებოდი ამ გოგოთურის მოტანილ ქვას და ვცდილობდი გოგოთურზე მეტი ღონე გამომეჩინა. ეს ცდა, რასაკვირველია, ამაო იყო".
"საფალავნო ქვის" გვერდით ქართულში შემორჩენილია ამავე მნიშვნელობის ძველი ტერმინი "საჯილდაო ქვა". ეს ტერმინი უფრო კონრეტულია, მიგვითითებს იმაზე, რომ ამ ქვის ამწევს აჯილდოებდნენ.
სიტყვა "საჯილდოო", როგორც ტერმინი, ძველ ოფიციალურ დოკუმენტებსა და სიგელ-გუჯრებშიც გვხვდება:
"... მას ჟამსა, ოდეს თქვენი უხუცესი ძმა სულხან-ყოფილი საბა, კურხეულსა და ამღლებულს სახელოვანს ბიძა და მამა ჩვენზედ დიდად ნამსახური და მრავალ გარჯილი იყო და მათ მისთვის ჩაჩიკასვილი გივის შვილები თავისის სოფლებითა და აგარაკებით ებოძა.. რაც მისი სამართლიანი სამძღვარია, აგრევ ს ა ჯ ი ლ დ ა ო დ დაგვიმტკიცებია" (წყალობის წიგნი, ქაიხოსრო ბატონიშვილისა. "საქ. სიძველენი", ტ. 2, დოკ. 183).
ეს ტერმინი ამავე მნიშვნელობით, ოღონდ გახალხურებული ფორმიტ (საჯილდაო) გამოყენებულია სხვა დოკუმენტებშიც:
"კიდემ გიბოძეტ ს ა ჯ ი ლ დ ა ო დ კარდენახს სამი კომლი კაცი ვაჟებდაშვილი".
"ეს ჟამთა და ხანთა გასათავებელი მტკიცე და მოუშლელი ს ა ჯ ი ლ დ ა ო წ ი გ ნ ი და სიგელე გიბოძეთ... "
"... ნუ მოუშლით ამ ჩვენს ს ა ჯ ი ლ დ ა ო დ ნ ა ბ ო ძ ე ბ ს ი გ ე ლ ს ა.... ი რ ა კ ლ ი".
სიტყვები: საჯილდოო, საჯილდაო, და საფალავნო არ არის შეტანილი "განმარტებით ლექსიკონში".
სიტყვა "საფალავნო" საბას არა აქვს. სახნილი აქვს საიჯილდაო (ჯილდოს ღირსი) და საჯილდოო (ჯილდოდ მიცემული მისაცემელი). ნ. და დ. ჩუბინაშვილებსაც აქვთ: საჯილდავო, საჯილდოვე.

ნანახია: 3424 | დაამატა: ქსოვრელა | რეიტინგი: 5.0/3
სულ კომენტარები: 0
კომენტარის დამატება შეუძლიათ მხოლოდ დარეგისტრირებულ მომხმარებლებს
[ რეგისტრაცია | შესვლა ]
» შესვლა
ლოგინი:
პაროლი:

» მე ♥ კავთისხევი

» Facebook

» რეკლამა

» რეკლამა

» სტატისტიკა


ქსოვრელა © 2006-2024